Weerbaarheid en sociale cohesie - column van Lilian Haak

De brochure bevat richtlijnen over onderwerpen als thuisvoorbereiding, evacuatie, digitale veiligheid en psychologische weerbaarheid. Het is niet alleen in het (eenvoudig) Zweeds, maar ook in het Engels en het is zelfs als luisterboek beschikbaar. Dat alleen al zegt iets over de Zweedse aanpak: iedereen betrekken, iedereen voorbereiden.

Het fascineerde me. Zweden roept haar burgers op om minstens een week zelfredzaam te zijn en legt de nadruk op collectieve verantwoordelijkheid in crisissituaties. In veel andere landen wordt crisisvoorbereiding nog vooral als een taak van de overheid gezien. Maar wat als de overheid het niet alleen kan? Wat als samenwerking de sleutel is? Zeker in Nederland waar we de afgelopen jaren onze crisisorganisatie hebben afgebouwd. We hebben geen BB (bescherming bevolking) meer, geen schuilkelders meer en bijna hadden wij geen waarschuwingssirenes meer. De Zweedse brochure gaat verder dan fysieke veiligheid. Er is aandacht voor het risico van de uitval van essentiële IT-systemen, de basisprincipes van digitale veiligheid en de (psychologische) risico’s van fake-news.

Terwijl ik van dorp naar dorp liep, dacht ik hierover na. Zweden staat bekend om een wat afstandelijke omgangsvorm, maar als de nood aan de man is, komt men bij elkaar en helpt men elkaar. Sociale cohesie is de kern van het Zweedse model: Collectieve verantwoordelijkheid en samenwerking vanaf het begin. Je helpt elkaar, maar dat kan alleen als je weet wat je zelf nodig hebt en hoe je anderen kunt ondersteunen. In een crisis telt niet wat je voor jezelf hebt voorbereid, maar vooral hoe je samen sterker staat.

Die gedachte bleef hangen toen ik weer in Nederland was. Recent was er een e-colibacterie in het drinkwater in Apeldoorn. Als je het water 3 minuten kookt is er al niets meer aan de hand. Flessenwater was vooral nodig voor kwetsbare groepen, zoals ouderen en baby’s. Toch was binnen een dag bijna overal alles uitverkocht. Mensen sloegen in paniek grote hoeveelheden in en kleine opstootjes ontstonden in supermarkten. Niet omdat mensen slecht zijn, maar omdat we het collectieve denken van de kleine gemeenschappen kwijt zijn geraakt.

Als het op community building aankomt, hebben we in Nederland nog veel te leren. Dit is precies de essentie van de Whole of Society approach: welke crisis er ook komt, we lossen het samen op. Een individu dat zich alleen voorbereidt, kan misschien enkele weken vooruit. Maar een samenleving die samenwerkt—overheden, bedrijven, burgers—bouwt aan echte veerkracht. Lokale community’s vormen; elkaar leren kennen en kleine netwerken opbouwen. Het draait niet om technologie, niet om wapens, niet om noodpakketten. Het begint met elkaar helpen met veiligheid, in het analoge en in het digitale domein. Iemand zei mij: “als er een crisis komt dan heb je meer aan goede buren dan aan een extra blikje doperwten.” Laten we die les meenemen en ermee beginnen gemeenschappen te bouwen en elkaar te steunen voor: “Als er een crisis of oorlog komt.”

Lilian Haak is beleidsadviseur bij de Politie op het gebied van informatieveiligheid en AI en tevens raadslid in de gemeente Apeldoorn.